อำเภอด่านซ้าย ชวนชมประเพณีไหลเรือไฟโบราณ แห่งเดียวในประเทศ
“ประเพณีไหลเรือไฟ” เป็นประเพณีของชาวอีสาน ภาษาท้องถิ่นเรียกว่า “เฮือไฟ” จัดขึ้นในช่วงเทศกาลออกพรรษา วัตถุประสงค์ เชื่อว่า เพื่อบูชารอยพระพุทธบาทของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ณ ริมฝั่งแม่น้ำนัมทามหานที มีความเป็นมากล่าวคือ พระพุทธเจ้าเสด็จไปฝั่งแม่น้ำนัมทามหานที ซึ่งเป็นที่อยู่อาศัยของพญานาค พระพุทธองค์ได้แสดงธรรมเทศนาโปรดพญานาคที่เมืองบาดาล และพญานาคได้ทูลขอพระพุทธองค์ประทับรอบพระบาทไว้ ณ ริมฝั่งแม่น้ำนัมทามหานที ต่อมาบรรดาเทวดา มนุษย์ ตลอดจนสัตว์ทั้งหลายได้มาสักการะบูชา รอยพระพุทธบาท นอกจากนี้ประเพณีไหลเรือไฟยังจัดขึ้น เพื่อขอขมาลาโทษแม่น้ำที่ได้ทิ้งสิ่งปฏิกูล และเป็นการเอาไฟเผาความทุกข์ให้ลอยไปกับสายน้ำ
ที่อำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย ประชาชนส่วนใหญ่ยังยึดมั่นใน ฮีตสิบสองครบทั้ง 12 เดือน และประเพณีอื่นๆ เช่นชาวอีสานทั่วไป โดยมีเจ้าพ่อกวน เจ้าแม่นางเทียม สองผู้นำทางจิตวิญญาณ พ่อแสน นางแต่ง ลูกผึ้งลูกเทียน และชาวบ้านร่วมสนับสนุน ปฏิบัติกันมาช้านานและปฏิบัติกันทุกปี
อำเภอด่านซ้าย ยังมีพิธี “ไหลเรือไฟโบราณ” จัดขึ้นในวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 11 ของทุกปี ตรงกับวันออกพรรษา ซึ่งยังไม่เป็นที่รู้จักมากนัก เนื่องจากมีการจัดพิธีเสร็จภายในเวลาเพียง 1 ชั่วโมง แต่ต้องตระเตรียมก่อนพิธีไหลเรือเพียง 1 สัปดาห์ การประกอบเรือไฟ ส่วนมากจะใช้ ไม้ไผ่หนาม และต้นกล้วยลำใหญ่ เพื่อไม่ให้เรือจมน้ำ บางครั้งพระเณรต้องปีนต้นไผ่หนามตัดลงมา เพื่อมาใช้ในการประกอบเรือไฟ จำนวน 3 ลำ โดยมีความหมายเรือไฟที่จัดทำขึ้น เรือ หมายถึง การพายเรือข้ามพ้นวัฏฏะสงสารของมนุษย์ ม้า หมายถึง พาหนะของเจ้าชายสิทธัตถะกุมารที่ใช้ในออกผนวชเป็นพระภิกษุ จระเข้ หมายถึง สัญญลักษณ์แสดงถึงการบูชาแม่น้ำ ซึ่งจระเข้เป็นสัตว์ที่ดุร้าย และบูชาแม่น้ำเพื่อมิให้เกิดอาเพศร้ายเกี่ยวกับน้ำ
เจ้าพ่อกวน หรือ นายถาวร เชื้อบุญมี ผู้นำทางจิตวิญญาณของชาวอำเภอด่านซ้าย กล่าวว่า ในสมัยก่อน ก่อนจะออกพรรษาพระเณรทำการอัญเชิญ เรือประจำวัดโพนชัย ซึ่งมีชื่อว่า นางหลาวทอง ลงท่าวังเวิน เพื่อพายเรือไปตกแต่งลำธารทั้งสองฝั่งแม่น้ำหมัน มีประเพณีการแข่งเรือยาวในลำน้ำหมัน มีเรือจากหลายวัด มาทำการแข่งขัน แต่ปัจจุบันเปลี่ยนไปตามยุคสมัยลำน้ำหมันตื้นเขิน ทำให้ประเพณีหายไป ต่อมาลำน้ำหมันตื้นเขิน พระเณรพร้อมด้วยคณะญาติโยมได้ร่วมช่วยกันในการประกอบเรือไฟ ปัจจุบันได้ย้ายไปประกอบที่ท่าเรือบ้านเหนือ
ด้านเจ้าแม่นางเทียม หรือ นางประกายมาศ เชื้อบุญมี ผู้นำทางจิตวิญญาณ กล่าวว่า ให้ชาวบ้าน รวบรวมลูกหมากแตก หรือ ทางภาคกลางเรียก กระทงลาย เป็นต้นไม้เลื้อยที่ขึ้นตามชายน้ำ หัวไร่ปลายนา จะออกผลสุกช่วงก่อนวันออกพรรษา นำมาตำรวมกับหมากค้อส้ม แกลบ แล้วนึ่ง จากนั้นนำมาตี หรือ บีบแบบโบราณ ออกมาเป็นน้ำมัน ใส่กระบอกไม้ไผ่ เป็นเชื้อเพลิงแทนเทียนไข และน้ำมันก๊าด จุดรอบเรือไฟทั้ง 3 ลำส่องสว่างไปทั่วคุ้งลำน้ำหมัน โดยชุมชนร่วมกันลงทุนทรัพย์ ออกแรงไปหาหมากแตก ตัดไม้ไผ่ ตัดต้นกล้วย ประกอบเรือ นอกจากนี้ยังมี พระ เณร จากวัดโพนชัย มาช่วยทำเรือ บังคับควบคุมเรือไฟล่องไปตามลำน้ำหมันจนถึงท่าวังเวิน วัดโพนชัย ระยะทางกว่า 800 เมตร
นายพิสิทธิ์ ทับทอง ผู้ก่อตั้ง หอศิลป์เบิกกะบานสวนสร้างสรรค์ และประธานเครือข่ายศิลป์สร้างสรรค์เมืองด่านซ้ายกล่าวว่า เริ่มจากขึ้น 1 ค่ำ. เจ้าพ่อกวนจะแจ้งให้ พ่อแสนและชาวบ้านเก็บหมากแตก ตามชายป่า สวนใครมีก็เก็บรวบรวมมาตากผึ่งลมให้แห้ง แล้วผสมกับแกลบทิ้งไว้ 3-5 วัน พอขึ้น 8 ค่ำ จะมารวมที่บ้านเจ้าพ่อกวน ร่วมกันเริ่มจากฝ่ายหญิงตำหมากแตก(ที่มีส่วนผสมหลายอย่างเพื่อซับน้ำมัน)ด้วยครกกระเดื่อง แล้วจึงนำไปนึ่งในกระบวยที่ทำด้วยหวายหรือลาน(ที่มีลักษณะพิเศษ) แล้วจึงให้ฝ่ายชายนำไปตีหมากแตก โดยมีไม้ตีลิ่มที่ถือเป็นภูมิปัญญาไทด่านในการออกแบบเครื่องมือนี้มาตั้งแต่โบราณกาล ชายหนุ่มที่แข็งแรงผลัดเปลี่ยนกันตี จนได้น้ำมันหมากแตกใส่ในกระบอกน้ำมันและฟั่นตีนกาใส่จุดไฟ ที่ใช้กันมาแต่โบราณ มีคุณสมบัติให้ เปลวไฟยาวและสว่างมาก ไร้ควัน และอยู่ได้ยาวนาน เป็นน้ำมันจากพืชที่หาได้ในท้องถิ่นของอำเภอด่านซ้าย พร้อมทั้งมีสรรพคุณทางยาอีกมากมายหลายประการ.
พอถึงขึ้น 15 ค่ำ ในงานประเพณีไหลเรือไฟโบราณ ก็จะมีการแห่โดยเจ้าพ่อกวน พ่อแสนและลูกผึ้งลูกเทียน จะแห่นำน้ำมันหมากแตกมาที่บ้านเจ้าแม่นางเทียม ตามเส้นทางโบราณ เลียบแม่น้ำหมัน พอถึงสะพานบ้านน้อย จะตั้งขบวนแห่รำฟ้อนต้อนรับเป็นที่สนุกสนาน ครื้นเครง จนถึงบ้านเจ้าแม่นางเทียม ให้การต้อนรับ ไหว้หิ้งไหว้หอ พักเพื่อตระเตรียมพิธี โดยหน้าบ้านเจ้าแม่นางเทียม ตลอดเส้นทางชาวบ้านก็จะประดับเทียนไว้หน้าบ้านสว่างไสว ถือเป็นมงคลให้ “แสงสว่างของชีวิตรุ่งเรืองรอง”
นายจริยาทร สูหู่ ผอ.ททท.สำนักงานเลย เปิดเผยว่า ประเพณีไหลเรือไฟโบราณ เป็นประเพณีเก่าแก่ของชุมชนบ้านเหนือ อำเภอด่านซ้าย ที่ปฏิบัติสืบต่อกันมาเนิ่นนาน ในอดีตยังไม่เป็น ที่รู้จักของนักท่องเที่ยว ททท.สำนักงานเลย ได้ เล็งเห็นคุณค่าและมนต์เสน่ห์ของท้องถิ่น ซึ่งหาชมในที่อื่น ไม่ได้อีกแล้ว จึงขอความร่วมมือไปยังหน่วยงานท่องเที่ยว ที่เกี่ยวข้องได้แก่ อพท. ทกจ. สมาคมธุรกิจการท่องเที่ยว จังหวัดเลย สภาอุตสาหกรรมท่องเที่ยวจังหวัดเลย และกลุ่มศิลป์สร้างสรรค์เมืองด่านซ้าย ร่วมกันรังสรรค์งาน กิจกรรมประดับไฟ และเพิ่มเรือไฟรูปเรือหงส์ ขึ้นอีก 3 ลำ เพื่อให้เกิดความตระการตา ความงดงาม และแสงสว่างของเทียนที่ประดับบนแพเรือไฟ ให้สว่างไสวไปทั่วลำน้ำหมัน ซึ่งคาดว่าปีนี้งานประเพณี ไหลเรือไฟโบราณ จะเป็นที่รู้จักของนักท่องเที่ยว เพิ่มมากขึ้น พร้อมทั้งยังเป็นการช่วยเพิ่มวันพัก ให้กับสถานประกอบการในอำเภอด่านซ้าย อีกด้วย
ขอเรียนเชิญนักท่องเที่ยวมาร่วมชม ประเพณีไหลเรือไฟโบราณ ที่ท่าเรือชั่วคราว บ้านเหนือ หมู่ 2 ซอยเทศบาล 5 เขตเทศบาลตำบลด่านซ้าย อ.ด่านซ้าย จ.เลย ตั้งแต่เวลา 18.00 น.เป็นต้นไป
ดำรงค์ รักษ์จรรยาวงศ์ / จ.เลย
